فصل 10
سازوکارهای تنطیم کننده سامانه گردش خونی
-فشار و جریان سامانه خونی
فشار سرخ رگی
اندازه گیری فشار خون سرخر گی
شیوه های شنیداری
دیگر روش های غیر مستقیم
-ساختار عملیاتی بستر عروقی
دسته بندی بر اساس عملکرد
جریانک ها(میکروسیرکولیشن)
-تنظیم فعالیت عضلات صاف عروقی
نقش اندوتلیم عروقی
سازافزار های انقباضی عضلات صاف عروقی
تنظیم های موضعی
تنظیم عصبی
رشته های قبض عروقی دهنده سمپاتیکی
رشته های بسط عروقی دهنده
سازوکارهای تنظیم کننده عصبی هورمونی
سامانه رنین آنژیوتانسین
سامانه وازوپرسین
خلاصه ای از تنظیم هورمونی عصبی
کشمندی عروقی
-ابعاد گردش خون عروقی و کشمندی عروق
-خلاصه ای از سازوکار های تنظیم کننده موضعی و دور از موضع
-سازوکار های تنظیم کننده بازتابی
بازتاب های عروقی ناشی از تحریک اعصاب پیکری
گیرنده های کششی سرخ رگی
تعامل گیرنده های فشاری قلبی ریوی و سرخ رگی در تنظیم فشار خون سامانه سرخ رگی
بازتاب های ناشی از ریه ها و قلب
-یکپارچگی مرکزی الگوهای پاسخ گردش خونی
الگوی پاسخ های ناشی از تمرین و استرس های مهیج
پاسخ های تنظیم کننده دمای بدن
-جریان خون سامانه سرخ رگی
-جریان خون و فشار سامانه سیاهرگی
-تنظیم جریان خون و فشار گردش خون ریوی
گردش خون نایژه ای
فشار گوه ای سرخرگ ریوی
ضرب آهنگ فشار در چرخه خونی ریوی
حجم خون ریوی
-جریان خون ریوی
جریان دوره ای(مرحله ای)
مفهوم ورقه ای (لایه ای)جریان
مفهوم آبشار عروقی
فشار بحرانی انسداد عروق ریوی
فشار های همپای آب(هیدرو استاتیک) و اسموتیک در عرض غشای مویرگی
تاثیرات تنفس بر روی جریان و فشار خون سامانه ای و ریوی
تاثیر ورزش بر گردش خون ریوی
کنترل رگ جنبای گردش خون ریوی
عملکرد سوخت و سازی گردش خون ریوی
-خلاصه
-سامانه جریان لنفاوی بینابینی
ادم بافتی
جریان و فشار سامانه خونی
فشار سرخ رگی
فشار خون سرخ رگی بواسطه عوامل ذیل تعیین می گردد:
1- فعالیت تلمبه ای قلب
2- مقاومت محیطی
3- چسبندگی خونی
4- کمیت خون موجود در سامانه سرخ رگی
5- قابلیت گشسانی دیواره سرخ رگی
عوامل فوق توسط یک سامانه تنظیم کننده پیچیده ای که معمولاً فشار سرخ رگی را در یک محدوده باریکی تثبیت می نماید ، تحت کنترل می باشند. میران فشارهای معمول برای انواع گونه ها در جدول 1-10 ارائه گردیده.
جدول 1-10:مجموعه ای از فشار های خونی سرخ رگی بالغین:
برخلاف سرعت تپندگی قلب ، اختلاف فشار خونی بین گونه ای که در ارتباط با وزن بدن باشد وجود ندارد ؛ غالب پستانداران در داخل گستره همسانی قرار دارند . حداقل در مورد زرافه یک رابطه تعین کننده میان فشار خون و ارتفاع سر از سطح قلب وجود دارد(به تصویر 5-5 رجوع شود). بنابر این فشار خون استراحت در سطح قلب با طول گردن از سگ تا گاو تا زرافه افزایش می یابد، در حالی که تفاوت در سطح مغز کمتر است. پرندگان در مقایسه با پستاندارن گستره فشار خونی بالاتری دارند، که احتمالاًً سپری در برابر نیروهای جاذبه ای در طی پرواز می باشد.
فشار خون حیوانات نوزاد بطور معنی داری پائین تر از بالغین در هر دو گونه پرندگان وپستانداران می باشد. زیاد بودن میانگین اوج فشار خونی در داخل جسم غاری آلت تناسلی (CCP)( 7000 تا 14000 میلی متر جیوه، در بز ، گاو نر و نریان) و جسم اسفنی آلت تناسلی(CSP)(994 میلی متر یوه در نریان) بواسطه انقابض ایجاد شده توسط عضلات ورکی غاری(برای جسم غاری غضیب) و پیازی اسفنجی(برای جسم اسفنجی غضیب) محقق می گردد. اوج تنجشی(سیستولی) فشار سرخ رگی که در همان لحظه ثبت گردیده از 179 تا 245 میلی متر جیوه متغیر بوده و به روشنی بر بالا بودن این فشار خونی آلت تناسلی دلالت نمی کند. جهت آگاهی از شاخص های فشار مویرگی و سیاهرگی و جریان خونی آنها به بخش 5 رجوع گردد.
اندازه گیری فشار خون سرخ رگی
اندازه گیری مستقیم فشار خون سرخ رگی با استفاده از سوزن هیپودرمی پر از مایع یا کاتاتری که بداخل عروق یا حفره های قلبی وارد می شود محقق گردیده و فشار در انتهای خارجی با یک مبدل فشاری حساس(ستون نمکی یا جیوه ای، القاگر، خاذن یا مبدل مقیاس خطی) اندازه گیری می گردد. این شیوه اندازه گیری از قابل اعتماد ترین روشها به شمار می رود.
اندازه گیری غیر مستقیم فشار خونی این حسن را دارد که بدون ضرر بوده، اما نتایج در مقایسه با روش های مستقیم قابلیت اعتماد کمتری دارد. غالب روش های غیر مستقیم بر اساس ایجاد فشار بر روی یک سرخ رگ توسط یک کیسه بازویی بادکردنی که اطراف یکی از پاها یا دم را گرفته ، استوار می باشد. سپس این فشار وارده بر روی کیسه باد شونده زمانی که جریان خون قطع گردیده (فشار تنجشی) و زمانی که مجدداً بر قرار می شود(فشار فراخشی) اندازه گیری می شود. یکی از سه روش ذیل برای تعیین نقاط قطع و وصل جریان خون بکار می رود . اولین روش بصورت ملامسه نبض سرخ رگی پایین کیسه بازویی بوده و تنها فشار تنجشی را تعیین می کند. دومین روش با استفاده از یک مانومتر که نوسانات فشاری در آن اندازه گیری می شود، بکار می رود و در سومین روش توالی از صداهای سمع شده توسط یک گوشی پزشکی بر روی سرخ رگ مجاور کیسه باد شونده جهت تعین فشار بکار می آید.
شیوه شنیداری
روش شنیداری تنها شیوه ای است که عموماً بصورت بالینی بکار می آید. این شیوه در سال 1905 توسط پزشکی روسی بنام کورتکوف ابداع گردید. صداهای خاصی در طی سمع سرخ رگ بازویی در قسمت خلفی کیسه بازویی شنیده می شود که همچون نشانگر هایی بحرانی برای فشار تنجشی و فراخشی بکار می روند. در تحت شرایط معمول اگر دهنی گوشی پزشکی بر روی سرخ رگ فوق قرار گیرد، هیچ گونه صدایی در طی عبور جریان خونی از عروق شنود نمی شود. به هر حال اگر سرخ رگ توسط کیسه بازویی مانومتر فشرده شده تا جریان خون کاملاً قطع شود، یک صدای تیز و توپی روشنی با آهنگ تپش قلبی به هنگام تخلیه مخزن کیسه بازویی و افت کامل فشار تا گشایش مجرای سرخ رگی ، شنیده می شود. همچنانکه فشار داخل کیسه بازویی بطور پیش رونده ای پایین می آید، صدای فوق در تحت یکسری از تغییرات کیفی و شدتی قرار می گیرد.
چهار مرحله صوتی با شاخص های مخصوص خودشان را ممکن است در یک حیوان معمولی چنانکه فشار خون بتدریج از 120 تا 80 میلی متر جیوه یا کمتر در حال کاهش است شنید. این مراحل صوتی ذیلاً مورد توصیف قرار گرفته و میانگین فشاری که هر کدام در آن قابل سمع است ذکر گردیده (تصویر 1-10).
تصویر 1-10: مشخصات روش های شنیداری اندازه گیری فشار خون.
صداهای کورت کوف
مرحله اول (I): ظهور یکباره صدای توپی روشن اما در غالب موارد بصورت ضعیف ، که در طی روند کاهش فشار 10 تا 14 میلی متر جیوه ، بلندتر می شود.
مرحله دوم (II): صدا در طی افت فشار بعدی 15 تا 20 میلی متر جیوه کیفیت زمزمه ای (سوفلی) پیدا می کند.
مرحله سوم(III): صدا در طی افت فشار بعدی 5 تا 7 میلی متر جیوه تغییر ناچیزی از نظر کیفی پیدا کرده اما روشن تر و بلند تر می شود.
مرحله چهارم(IV): صدا با کیفیت خفه شده در طی افت فشار بعدی 5 تا 6 میلی متر جیوه. پس از این مرحله تمامی صداها ناپدید می شوند.
مرحله پنجم(V): نقطه ایست که در آن صداها ناپدید می شوند.
خفه و ناپدید شدن صدا عموماً به چهارمین و پنجمین نقاط نسبت داده می شود. اگر تفاوت قابل تمیزی مابین این صداها موجود باشد، توصیه می گردد که بصورت ذیل ثبت گردند، بعنوان مثال؛78/82/142 میلی متر جیوه(142=تنجشی، 82=مرحله چهارم ، 78=مرحله پنجم) اگر نقاط چهارم و پنجم معین باشند ، این تفاوت بایستی ثبت گردد(بعنوان مثال: 76/76/144) . مرحله چهارم(خفه شدن صدا) در فشار 7 تا 10 میلی متر جیوه بالاتر از فشار فراخشی داخل سرخ رگی پدیدار می گردد. ناپدید شدن صداها(مرحله پنجم) نزدیک به فشار های فراخشی داخل سرخ رگی در وضعیت استراحت تپش قلبی رخ می دهد. با افزایش جریان خون -چنانکه در تمرینات و ورزش دیده می شود- مرحله پنجم بوجود نمی آید، تا اینکه به پایین تراز میزان حقیقی فشار فراخشی برسد، زیرا فرصت برای اغتشاش داخل سرخ رگی بیشتر است. در تحت چنین شرایطی مرحله چهارم و پنجم ممکن است با 40 میلی متر جیوه یا بیشتر از آغاز مرحله چهارم که نزدیک به فشار واقعی فراخشی است، تفکیک گردد.
وقفه(شکاف) شنیداری
چنانکه در تصویر 1-10 با منحنی شدت صوتی نشان داده شده، صداهای کرت کوف ممکن است در طی بخش پایانی مرحله دوم بطور موقتی ناپدید گردند . این شکاف ممکن است گستره 40 میلی متر جیوه ای را پوشش داده و موجب برآورد ناچیزی از فشار تنجشی در صورتی گردد که فشار کیسه بازویی تنها تا سطحی که صداها در ابتدا در آن سطح وجود نداشته اند ، افزایش یابد. اجتناب از این امر با استفاده از فشار تنجشی اساساً توسط ملامسه نبض مقدور می باشد، زمانی که فشار تنجشی ملامسه ای در بیشترین میزان خود است ، این مسئله را بعنوان یک مشخصه قابل اعتماد می توان پذیرفت. پرخونی سیاهرگی توام با تخلیه کیسه بازویی یا تکرار سریع انسداد، وقوع شکاف شنیداری را افزایش می دهد. بنابر این با تخلیه سریع کیسه باد کرده (2تا3 میلی متر جیوه در ثانیه) اجازه دهید 2 تا 3 دقیقه میان معیارها(شاخص ها) سپری گردد، و پا رابلند کرده تا تخلیه سیاهرگی پیشرفت نماید، با این اعمال می توان شکاف شنیداری را کاهش داد یا حذف کرد.
روشهای غیر مستقیم دیگر
شیوه های متنوع دیگری بر اساس بکار گیری از کیسه بازویی که حاوی گیرنده های متنوع برای دریافت صوت، نوسان یا جریان خونی که از زیر کیسه می گذرد وجود دارند.
گاوشگر نبضی
انواع مختلفی از مبدل های فشاری در زیر کیسه بازویی نسب شده اند تا اولین ورودی نوسان، بعنوان نشانگری از فشار تنجشی را دریافت نمایند.اندازه پیام دریافت شده (سیگنال) همچنانکه نوسان افزایش می یابد می تواند متنوع باشد، و این تنوع شاخص به منظور تخمین(عموماً غیر قابل اعتماد) فشار میانگین یا فشار فراخشی بکار می رود.
میکروفون
صداهای کورتکوف ممکن است با استفاده از میکروفون های پیزوالکتریک نصب شده در داخل یا زیر کیسه بازویی، تقویت گردند. پیام های الکتریکی اخذ شده را می توان تقویت نمود تا قابلیت شنیداری آنها افزایش یافته یا به منظور تحریک و فعال کردن یک ولت سنج یا پیام مشهود دیگری چون یک درخشنده نوری بکار آیند.
فراصوت
فراصوت ممکن است در تعیین حرکات دیواره سرخ رگی چنانکه فشار در کیسه بازویی(آستینی) تقلیل می یابد، مورد استفاده قرار گیرد.کریستال های انتقال دهنده و گیرنده فرا صوت بر روی سرخ رگ و زیر کیسه بازویی نصب می شوند. پیامهای دوپلر دریافت شده باز و بسته بودن سرخ رگ را تعیین می نمایند. در فشار کیسه بازویی که دقیقاً پایین تر از سطح تنجشی است ، باز شدن سرخ رگ که تنها در اوج فشار رخ می دهد ، به سرعت متعاقب با بسته شدن آن می باشد. فاصله زمانی میان این دو پیام چنانکه افت فشار کیسه بازوی تا اندازه کافی برای بازماند عروق در طی نبض پایین می آید ، افزایش خواهد داشت.
ابزار و روش های لازمه جهت انجام رادیومتری فشار خون و جریان خون تدوین شده و در حیونات خشک زی و آبزی بکار می روند.
ساختار عملیاتی بستر عروقی
همچنانکه خون در گذر از میان بدن است ، به ترتیب از بخش های مختلف سامانه گردش خونی عبور می نماید، بخش هایی که عملکرد آنها در تصویر 2-10 نشان داده شده .
تصویر 2-10:تمیز عملکردی بخش هایی از بستر عروقی.
هر بخش از بدن خون مورد نیاز خود را توسط یک سری از عروق خونی بدست می آورد. به هر حال برای بدن بعنوان یک کل سامانه گردش خونی مشتمل بر چندین سری مشابه است که بصورت دالان های موازی مرتب شده اند.
دسته بندی بر مبنای عملکرد
عروق خونی را ممکن است بر مبنای عملکرد و فعالیت آنها به شرح ذیل دسته بندی نمود(Folkow 1960).
1- عروق محفظه فشاری (ویندکسل): این نوع عروق جریان ورودی نوسانی را تا اندازه ای به جریان یکنواخت و ثابت تبدیل می نمایند.
2- عروق مقاومتی: این نوع عروق عمدتاً شامل سرخ رگهای کوچک، شریانچه ها و تا حدی کمتر مویر گها و سیاهرگ های کوچک می شوند. الف) مقاومت پیش مویرگی عمدتاً در سرخ رگهای کوچک و شریانچه های افزایش می یابد، مکان های فوق اصلی ترین بخش های مقاومتی در برابر جریان خون هستند. ب) مقاومت پس مویرگی توسط وریدچه ها و سیاهرگ های تعیین می شود.فشار همپای آب(هیدرواستاتیک) مویرگی و بنابر این تبادل پالایشی -جذبی با واسطه نسبت مقاومت پیش مویرگی به پس مویرگی معین می شود.
3- عروق اسفنگتری: این نوع عروق قطعات انتهایی شریانچه های پیش مویرگی هستند که قابل انقباض بوده و جریان خون را قطع یا محدود می نمایند. عروق فوق تعداد مویرگ های باز و بنابراین محدوده تبادل سطحی مویرگی را تعین می کنند.
4- عروق مبادله ای: این نوع عروق جزء مویرگ هایی هستند که قابل انقباض نبوده اما بطور غیر فعال به تغییرات حاصله در مقاومت و اسفنگتر های عروقی پاسخ می دهند.
5- عروق اندوزشی: این عروق عمدتاً از نوع سیاهرگ هایی هستند که از طریق تغییرات قطری که تاثیر اندکی بر مقاومت عروقی دارد، قادرند بر جابجایی حجم بارزی از خون اثر گذاشته و از این رو بطور برجسته ای بر برگشت سیاهرگی قلبی و حجم جریان خون تاثیر گذار باشند. این دسته از عروق در حدود 80درصد از حجم خون موضعی را در بر می گیرند.
6- عروق کنار گذر(انحرافی): این نوع عروق اتصالات سیاهرگی سرخ رگی هستند که در برخی از بافت ها وجود دارند؛ عروق فوق به خون اجازه می دهند تا از عروق تبادلی گذر فرعی داشته باشند.
عروق مقاومتی و اندوزشی مطابق با عملکرد متفاوتی که دارند ممکن است واکنش های متفاوتی را داشته باشند. از این رو اپی نفرین برخی از عروق مقاومتی را متسع کرده در حالی که عروق اندوزشی رامنقبض می نماید، نورای نفرین هر دو را منقبض کرده اما بشتر بر روی عروق اندوزشی تاثیر گذار است.
ضخامت عضلانی الاستیکی عروقی که اصطلاحاً بالشتک درون عروقی نامیده می شود ، در محل های انشعابی بسیاری از سرخ رگهای کوچک موجود است ؛ بدلیل نظر برخی از مولفین ساختار های فوق غالباً با تراکم بالایی تعصیب شده اند، اعتقاد بر این است که این ساختار ها قادرند بطور متفاوتی توزیع جریان خون در بافت ها را تنظیم نمایند.
بستر های عروقی انتهایی شامل شریانچه های کوچک ، مویرگ های سرخ رگی، مویرگ ها و ورید چه ها همگی تحت عنوان اصطلاح کلی ریز جریانک ها معروف می باشند.
شریانچه ها حاوی کوچکترین حجم خون سامانه گردش خونی می باشند، اما میزان فشار و جریان خون در این سامانه گردش خونی نسبت به تغییرات اندک قطری شریانچه ها در مقایسه با تغییرات قطری بخشهای دیگر سامانه گردش خونی حساس تر می باشد. شریانچه ها شاخه های نهایی یا انتهایی سامانه توزیع خون بوده و همانند شیری ارتباطی خروج خون از سامانه سرخ رگی به داخل مویرگ ها را تنظیم می نمایند. قطر داخلی شریانچه ها توسط وضعیت انقباضی رشته های عضلانی صاف حلقوی که به شدت گسترده هستند و بواسطه روند های سوخت و سازی موضعی و مواد حامل در خون چون کاتاکول آمینها تنظیم می گردند، تحت کنترل می باشد. همچنین شریانچه ها با رشته های رگ جنبا(تنظیم کننده قطر رگ) که تحت کنترل مراکز موجود در طناب نخاعی و بصل النخاع هستند تعصیب می گردند. قابلیت انبساط عروق بستگی به وضعیت عضله صاف موجود در دیواره های عروقی دارد.
برای دریافت متن کامل فصل روی نماد زیر کلیک فرمایید.
